XVI. mendeko etxea, Elosuko erdialdearen inguruan kokaturik dagoena.

http://www.bergara.net eta beste iturriak.

Industrializazio garaian hiri eta herri handiagoetara jendeak alde egiten zuela ikusi, eta auzoa hustuko ote zen kezkatuta, auzokide guztiak elkartu, eta auzolanean komunikabideak eta ingurua hobetzearren, lan eta zerbitzu komunak egiteari ekin zioten. Oraindik orain egun ere ermitaren arkupeetan elkartzen dira zein lan egin behar den jakin eta eguna eta ordua zehazteko. Auzolanera familia bakoitzeko lagun heldu bat joaten da normalean.

Bertako eskola ere auzolanean halaxe eraiki zuten bizilagunek 1956. urtean, biderik ez, eta mendian zehar harriak ekarri behar zituzten garaian. Bidea egin eta denbora gutxira itxi zuten eskola. Ondoren istilu ugari izan zituzten Udalarekin, Udalak berak eskolaren jabetza kendu nahi zien-eta. Bizilagunek Udala auzietara eraman zuten eta, azkenik, 1988. urtean, auzi asko egin ondoren eskola beren eskutan mantentzea lortu zuten; gaur egun eskola zaharra elosuarren Elkartea da.

Familia guztiek dute giltzaren kopia bana, eta urtero aldatzen dute Batzordea. Zaharrenek diotenez, kantina eta Letanietako Gurutzearen ondoan, San Adrianen omenez eraikitako ermita ere ba omen zen, baina egun desagertuta dago.

http://www.bergara.net eta beste iturriak.

Abade-etxearen ondoan dago, hirigunearen muturrean hain zuzen. Aurretik baseliza izanik, XVI. mendean parrokia izendatu zuten, bertako biztanleek arazoak izaten baitzituzten Bergarako kaleko elizkizunetara joateko.

1468ko agirietan agertzen den bezala, barroko tankerako eliza da, Churrigueresko estilokoa. Elosuko gaztelutik hartutako harriekin egin zutela ere aipatzen dute. Nabe bakarreko gela handia eta, bi bitarte, abside zuzenak ditu. Kainoi tankerako planta du eta beste bietan ertzdun gangaz horniturik dago. Biak ere zurezkoak dira eta mentsuletan zama kentzen duten erdi-puntuko parpain-arkuetan oinarriturik daude.

Aldare Nagusia barroko estiloko erdi-puntuko arku batean kokaturik dago. Erretaula barrokoa da eta bertan San Andresen irudia agertzen da. Barroko tankerako kanpandorrea elizaren barrenetik gora irteten da. Eliza honetan ezkutatu zen Santa Kuz apaiza.

http://www.bergara.net eta beste iturriak.

Laukizuzen erakoa, hiru isuritako teilatua. Hormak manposteriazkoak dira eta eskantzuz horniturik daude, eta argitokien inguruak harlanduzkoak. Sarrerako atea dobela-harriz egindakoa da, arku zorrotz bat dauka, eta eliza inguruak duen arkupearen babesean dago.

http://www.bergara.net eta beste iturriak.

Bergararen ekialdeko muturrean dago Elosu auzoa. Bertaratzeko Gorlarako bidea hartu behar da, eskuinalderako saihesbidea hartuz. Herrigunea jende gehien bizi den ingurua da errepidearen albo batera kokaturik dago; beste aldea Azkoitiko udal barrutian dago. Gaur egun, herrian eta mendialdean han-hemenka sakabanatutako 50 baserri ditu Elosuk.

Elosu aspaldidanik oso ezaguna izan da, hango kanposantuan egiten ziren ehorzketak zirela-eta. Auzokoak ez ezik inguruetako hildakoak ere eramaten zituzten, baita urrunago kokatzen ziren beste alderditakoak ere, Aizpurutxoko baserrietako hildakoak, esaterako. Kasu hauetan, hilkutxa bizkarrean egin beharreko bidea hain luzea izan eta eramateak hain esfortzu handia eskatzen zuenez, errepidearen alboan elizaren ondoan dagoen harri handi baten gainean hilkutxa utzi eta elizara sartu aurretik merezitako atsedentxo bat hartzen omen zuten.

1202. urtean bazen Elosun babeserako Gaztelua geroago, Gipuzkoako beste guztiak bezalaxe, Alfonso VIII. Navaskoari eman zitzaiona. Oraindik ere Gazteluaren aztarnak bertan diraute. 1794ean, elosuarrak loiolarrekin elkartu, eta Azkoitia aldetik frantsesen kontra egiteko bat egin zuten. Soraluzeko (gazteleraz Placencia de las Armas) Armen Errege Lantegitik atera omen zituzten erabilitako armak. Idazkietan azaltzen denez, Gazteluaren harriak eliza eraikitzeko erabili izan ziren.

Auzo honek badu hitz egiten duen hizkuntzari dagokion berezitasuna: gehien bat Bergara herriaren udal barrutian kokaturik dagoela, erdialdeko euskalkiz (gipuzkera) hitz egiten du, Bergara osoan oro har erabiliago den mendebaldeko euskalkia (bizkaiera) hitz egin ordez. Elosuko Elizaldean, berriz, (Ujoldia ere deitua), eta Aizpurutxon (baserri batzuk Bergarako udalerrikoak dira, besteak Azkoitikoak), gipuzkeraz hitz egiten dela esan daiteke. Auzo honetan bostehun metroren barruan dagoen aldea nabarmena da. Edozein modutan, tarteko hizkeratzat har daiteke Elosukoa.

Elosuko Norde auzoak (Norde Bazterra ere deitua) badu gipuzkeraren eragin nabarmena, muga-mugan dago-eta, baina funtsean bizkaiera egiten da, bergarar gehien antzera. Elosu, bere eliz handiagatik ezaguna da, eta baita urriaren 12an egiten den ganadu feriagatik ere.

http://www.bergara.net eta beste iturriak.

Goierrin ditugun baita inguruan diren hainbat mendate eta paraje batzuk, Elosua edo Matxinbenta auzoak, edo Deskarga edo Mandubia (mandabide etimologiarekin) mendateak kasu, bandoleroen tokiak izan ziren XVIII. eta XIX. mendeetan. Matxinbenta auzoko benta bera, Xabierreko Kondearen jabetza hain zuzen, hainbat aldiz ixten saiatuz iren, izan ere bertan gordetzen ziren inguruetan lapurretan ari ziren lapur eta bandoleroak.

Garai haietan ugariak izan ziren Euskal Herrian zabaldu ziren lapurrak, eta euren kontakizunak bolbora bezala zabaldu ziren iparretik hegoaldera eta ekialdetik mendebaldera. Besteak beste, hauek nabarmenduko ditugu: Bizarbeltz, Galtxagorri, Ignacio Lazkano, Miguel Larrazabal, Maria Antonia Basarte, Joxe Esnal Motxa, Juan Jose Ibargoien “Guiñi” eta Pierres Kaderezar “Frantses Txikia”, besteak beste.

Garaiko bandoleroak gainera, uste okerrez kutsaturik bagaude ere, gehienak bertakoak ziren, euskaldunak alegia eta ogibide hori bizi irauteko modu gisa hartutakoak ziren, baserririk ez zutenak, eta lan egiteko aukerarik ere ez. “Bandoleros Vascos” (euskal bandoleroak) liburuaren egile den David Zapirainen ustez, bandoleroak “ez ziren abenturazaleak, ez asasinoak, ez pelikuletako Robin Hood bezalako pertsonak. Beharrak bultzatuta jokatzen zuten horrela. Hori bai, batzuk profesionalak ziren, hau da, urte osoan ibiltzen ziren lapurretan; beste batzuk, ordea, egoeraren arabera sartzen ziren zeregin horretan, aro konkretu batzuetan, gabezia uneetan”.

Karlismoak hartu zituen berarekin ia bandolero guztiak. David Zapirainek esana “[…] errepresioak ez ditu arazo sozialak konpontzen, eta hau arazo soziala zen batez ere. Beraz, lehenengoko karlistadak irentsi zuen giza egonezin hori. Gerra amaitu eta berriz puri-purian jarri zen lapurretaren kontua.”

Guztietatik, Goierri garaian Jacinto de Olariaga, oso bandolero ezaguna izan zen. Bergaran gorde diren bi autotan, Jacinto bera, Azkoitikoa, eta bere kideak Pablo Francisco de Sorreguieta, Januario de Vidania eta Jose Ramon de Jauregui “por robos y asaltos en los caminos y caserías” (bide eta etxaldetan lapurreta egiteagatik) Bergarako epaileen aurrean 1802/10/20an eta 1806/05/17an pasatu ziren.

Bandoleroek Elosun bestalde utzitako inpronta sakona da nonbait. Itxumendiko sorginen, ogi bedeinkatuaren eta igelaren kondaira ederrean, bandoleroei buruzko aipua agertzen da-eta.

Euskal Herriko ibai-arroen ezaugarri hidrografiko eta topografikoek, eta bereziki Gipuzkoari dagozkionek, herrialde historiko honi energia hidroelektrikoa ustiatzeko kontuan hartzeko gaitasuna ematen diote. Ibai-arroen artean, Urola ibaiak baditu zenbait zentral hidroelektriko indarrean bere arroan, eta horietako zenbait ikusteko aukera badugu Iñaki Beitiaren omenezko mendi-martxan.

Bizkaia, Araba eta Gipuzkoan zentral hidroelektriko txikiek tradizio handia dute, bereziki industria-guneei lotuak izan eta nekazaritza-guneetan argindarra eramateko oinarria izan direlako. Dagoeneko XIX. mendeko azken urtez geroztik potentzia txikia eta ertaineko instalazioen bitartez behar zuten argindarra nork berak sortzen zuten enpresa ugari sortu zen.

Fenomeno hau XX. mendeko lehen herenean orokortu zen. Dena dela, 60. hamarkadatik aurrera, zentral hidroelektriko txikien eraikuntzak geldialdi nabaria izan zuen, zeren eta petrolioaren salneurri baxuak energia elektrikoa sortzeko zentral termikoen eraikuntzaren alde egin zuen. Horren ondorioz, zentral hidroelektriko txiki ugari itxi zuten, beren ustiapen kostuak handiegiak baitziren.

Petrolioaren krisiarekin, zentral hidroelektriko txikiak berriz agertuko ziren; era berean 80. hamarkadan 5.000 kVa bitarteko potentzia zuten zentral hidroelektriko txikien eraikuntza, handiagotzea edo egokitzapena espresuki babesten zituen Energiaren Kontserbaziorako 82/80 Legea indarrean sartu zen. Lege hau indarrean sartu ostean geldirik zeuden zentral hidroelektriko txiki ugari birgaitzen hasi zen baita ere lehendik zeuden instalazioak automatizatzen hain zuzen.

1980 eta 1994 urteen artean, 54 zentral hidroelektriko txiki birgaitu ziren. 1995. urtean 7 zentral txiki indarrean jarri ziren, eta 1996rako, beste 3 zentralen birgaitzea espero zen.

1995. urtean eguneratutako Zentral Hidroelektriko Txikien Inbentarioan jasotako datuen arabera , Urola ibai-arro ertainean (Azkoitiko Udal Barrutian) diren zentral hidroelektriko txikiak ondorengoak dira: Androndegi Z. H. (315 KW), Aizpurutxo Z. H. (250 KW), Errota-berri Z. H. (360 KW) eta Igarango bi zentral hidroelektrikoak (hurrenez hurren 264 eta 25 KW-koak). Urtez urte, martxaren ibilaldietan, ondoko zentralak ikusteko aukera izan dugu:

• IGARAN Z. H. (1)
  Zentrala birgaitu ondoren, berriz indarrean 1996ko urrian jarri zen. Turbina eta alternadore zaharrak aprobetxatu ziren eta koadro elektriko berriak jarri ziren, zentrala automatizatuz. I. taldeko turbinak ez du plakarik baina proiektuaren arabera 128 CV-ko potentzia dauka. Zentrala, Errota-berri Z. H.-a akoplaturik dagoen 13,8 kV-ko linea berera konektaturik dago. Ur-saltoa kontzesioaren paperetan ez zen ageri: berau 200 bat metrokoa da.

• IGARAN Z. H. (2)
  Zentrala autokontsumorako erabiltzen da, bertako bizilagunak etxera joatzen direnean erabiltzen baita (noizbehinkako erabilpena). Instalazioaren ekipamendua oso zaharra da. Egungo jabeak kontzesioaren transferentzia 1993an eskatu zuen. Kontzesioan ez zen ur-saltoa aipatu: berau 100 metrokoa da. Zentralaren potentzia kontzesioaren ageri ziren datuekin eta ur-saltoa 100 metroko garaiera duen datuarekin zenbatetsi zen.

Iturria: Bases para la elaboración de las directrices sobre el uso sostenible del agua en Gipuzkoa. Producción hidroeléctrica en Gipuzkoa. Diputación foral de Gipuzkoa.

Gerra Zibila amaitu ostean, Aizpurutxon ere Erromeriak antolatzen hasi ziren. Baina, garaiko gobernante berrientzako ez omen zen zuzena bertan dantzatzen zen "agarraua", ezta ere errepide erdian dantzatzea edo eta, 3 udalerriz osaturik dagoenez (Azkoitia, Bergara eta Antzuola), Bergaran egiterik zegoela, Azkoitiko tartean debekaturik zegoen bitartean. Azkenean, debekuaren ostean, gazte guztiak Azkoitira edo Zumarragara igotzen ziren, bertan dantzatzerik ez zegoelako.

Txertatutako PDF dokumentuak, garaiko 3 agiri ofizial eskaneaturik ditu.

Julen Lekuona (Oiartzun, 1938ko ekainaren 18a - 2003ko uztailaren 19a) euskal idazle eta abeslaria, eta musikagilea izan zen. Apaiza zelarik Ez Dok Amairuko partaidea izan zen, garai hartan munduko leku askotan zeuden apaiz langile, ezkertiar eta protestazale horietakoa baitzen. Gitarra eskuetan harturik kantu zirraragarriak konposatu zituen: Ez, ez dut nahi, Ilargira noa edota Itsasoan urak handi dire, esate baterako.

Idazlea ere bazen, eta itzulpena eta antzerkia landu zituen. Besteak beste, Tennessee Williamsen Kristalezko Zooa liburua itzuli zuen. Ez Dok Amairu desegin zenean, Lekuona ere kantagintzatik urrundu zen. Bertso zaharrak bilduman hartu zuen parte, Xabier Leterekin eta Antton Valverderekin batera. Hil ondoren omenaldi disko bat egin zioten hainbat kantarik eta taldek.

Biografia

Donostiako seminarioan ikasi zuen, Oiartzungo Lartaun taldean txistua jo, eta Oiartzungo herri aldizkarian, Zeruko Argia astekarian eta El Diario Vasco egunkarian idatzi zuen, beti euskaraz. Antzerkizale ezaguna zen, baina antzeztu beharrean zuzentzen zuen, obrak itzultzearekin batera. Besteak beste, Kristalezko zooa (Tennessee Williams) eta Erizaina etxea (Prestley) euskaratu zituen Jarrai taldearentzat.

Txikitatik bertso zahar eta kanturako tradizioa jaso zuen etxean, amonaren bidez, baina kantuan Oiartzungo Schola Cantorum haur abesbatzan hasi zen, iganderoko mezan. Seminarioan solfeoa ikasi zuen, eta bertan sortu zituen bere kantu ezagunetako batzuk. Seminarioko urteak amaitu eta apaiz egin orduko Aizpurutxo auzora bidali zuten, Zumarraga eta Azkoitia artean.

Julen Lekuonaren lehen kantuak protesta eta salaketakoak ziren, Euskal Herriaren egoerari lotutakoak. 1963an Zeruetako gure osaba kantua aurkeztu zuen, falangistek fusilatutako osaba Martinen omenez egina. Urte gutxi batzuk geroago Zeruko Argian idatziko zuenez, "iñolaz ere ezin giñezke orain uso txuriaren historia tristea kantatzen asi, ori baño tristeagoak ba daudelako. Uso txuria gure euskal errietako tximenietako keak aspaldi beztu zuen. Ezin giñezke beraz erromantizismo batean bizi. Ezin giñezke gauza politak bakarrik kantatzen ibilli. Erriak gizarte batean bizitzera esnatu bear du".

1963an bertan eman zuen jendaurreko lehen saioa, Donostiako Antigua auzoko parrokian. Ondorengo bi urteetan, Lourdes Iriondo, Mikel Laboa eta abarrekin ibili zen han-hemenka kantari, eta segidan Ez Dok Amairu taldean sartu zen. 1966ko urtarrilaren 9an Hernanin eta 23an Donostiako Viktoria Eugenia antzokian egindako lehen emanaldietan abestu zuen, baita martxoaren 6an Irungo Bellas Artes antzokian egin zen Ez Dok Amairuren aurkezpenean ere, Lourdes Iriondo, Benito Lertxundi, Jose Antonio Villar, Biurriak eta Oleskariak zortzikotearekin. Garai hartan ehunka emanaldi egin zituen Lekuonak, gehienetan taldearekin eta inoiz bakarka. Halaber, euskarazko kantagintza modernoa sustatu nahian, atzerriko kantu ezagun ugari euskaratu zituen, Juan Mari Lekuona anaiarekin batera, eta orduko kantari gazteen artean banatu. Lekuonak euskaratutako kantuak grabatu zituztenetako bat Jose Antonio Villar da.

Caracasen (Venezuela), Discos Gudari zigiluarekin argitaratu zizkioten lehen bi disko txikiak, Egia n. 1 eta Egia n. 2, Julen Lekuonak berak ezer jakin gabe, ezta grabatu zituenik ere. Horrek haserrea piztu zion. 1965ean gertatu zen hori. Bertan daude bere kantu ezagunenetako batzuk: "Eliza pobrea" -Ez Dok Amairuk 1966ko urtarrilean Donostiako Viktoria Eugenia antzokian emandako jaialdian abestu zuenean, kalapita handia sortu zuen kantu horrek-, "Herri bat hiltzen", "Iltzaile bat bezala"... Azken kantu hori Madrilen (Espainia) epaituriko Alberto Gabikagogeaskoa apaizaren auzia salatzeko idatzi zuen.

Hurrengo urtean lehen disko ofiziala grabatu zuen Bilbon, Cinsa diskoetxearekin. Poliziak ale guztiak bahitu zituen, "Iltzaile bat bezala" kantuan "tiroak gogoan" esaten zuelako. Auzia ez zen hor amaitu. Hilabete batzuk geroago, Azkoitiko epailearen aurrean deklaratu behar izan zuen kantu horren harira. Zigor gisa, gitarra kendu egin zion Guardia Zibilak, eta ez zuen berreskuratu Franco hil arte, hamar urte geroago. Bigarren disko txikia 1968an grabatu zuen, Bartzelonan, hango zenbait musikariz lagunduta. Jose Mari Altuna musikari azpeitiarrak egin zizkion harmonizazioak.

1972an apaiz izateari utzi zion, eta Ez Dok Amairu desegin ondoren bakarka jarraitu zuen kantuan, baina laster Xabier Lete eta Antton Valverderekin elkartu eta bertso zahar eta berriz osaturiko emanaldiak eskaintzen hasi zen. 1974an Donostiako Antzoki Zaharrean eman zuen lehen jaialdia hirukoteak, eta Bertso zaharrak disko arrakastatsua (Herri Gogoa, 1974) kaleratu zuen. Urte hartan, Kontxita Rekalderekin ezkondu zen. Azpeitian jarri ziren bizitzen; bi seme-alaba izan zituzten, eta ondoren Irunera aldatu ziren, aurrezki kutxa batean lana aurkitu zuelako Lekuonak.

Kantaldiak emateari utzi zion, baina ez guztiz eta erabat. Badok hamalau izeneko emanaldia egin zuen Ondarroan 1998an, Ganbelu zaharra Oiartzunen 1999an, Mixel Labegerieren omenezko ekitaldian parte hartu zuen 2000n Kanbon, eta Donostiako Koldo Mitxelena kulturunean aritu zen 2002an. Disko bat grabatu nahi zuela esana zien gertukoei, baina ezin izan zuen asmoa gauzatu. 2003ko uztailaren 19an hil zen, zangoetako tronbosiak jota, Donostiako Poliklinikan zegoela.

Hautsi ez dedin katea liburuxkan (Egan, 1999) bilduta dago Lekuonak utzitako kantutegi oparoa. Halaber, hil ondoren omenaldi hainbat jaso zuen. Aizpurutxo auzoak egun osoko omenaldia egin zion 2003ko abuztuaren 31n, eta Oiartzunen kantaldi bat antolatu zuten 2004ko azaroaren 13an Elorsoro kiroldegian, Xabier Lete, Antton Valverde, Jabier Muguruza, Alaitz Telletxea eta Mikel Errazkinekin. Artista horiek eta beste batzuek hartu zuten parte Itsasoan urak handi dire diskoan (Hirusta, 2004), Julen Lekuonaren omenez.

Diskografia

• Bertso zaharrak. (1974) Xabier Leterekin eta Antton Valverderekin.
• Itsasoan urak handi dire (omenaldia). (2004).

ITURRIA: Wikipedia.

Eta hemen informazio gehiago: Bidegileak - Julen Lekuona.

Bertako eliza, San Agustin omenez egina, 1905eko abenduan inauguratua izan zen. Elizaren eta abade-etxearen eraikitzearen jatorria, eskola beraren inaugurazioarekin loturik dago, garai haietan kaperau berak egiten baitzituen maisu lanak auzoan.

Eliza eraikitzeko ideia eta eraikitze-lan bera herriko baserritar eta norbanakoek emandako esfortzuari esker izan zen, zeintzuk eliza eraikitzeko eskulana eta dirua eman eta jarri zituzten. Lanak Manuel Oruesagastik lanaren zuzendaritzapean egin ziren. Hasieran aurreikusitako eraikin xumeak, bi isurialdeko teilatuz hornitua, beste 50 urte itxaron zituen kanpandorrea eraiki zekion. 2005eko abenduaren 28an, elizan bertan elizkizuna ospatuz, elizaren omenezko lehen mendeurrena ospatu zen; ondoren Itziar jatetxean bazkari batez jarraitu zen.

Eliza honi loturik, hemen bertan izan zen erretore Ez Dok Amairu musika taldeko Julen Lekuona (1938- 19-07-2003), hauspoa ez baina gitarra eskuetan zuela euskal abesti berriaren sortzaileetako izan zela 70. hamarkadan.

http://www.bergara.net eta beste iturriak.