Oso arkitektura lan berritzailea euskal lurrean, nitxoak jartzeko toki egokia eratu baitu lurrazpiko kripta batez, José A. Pizarrok egina hain zuzen. Barne inguru honetan bi estatua daude: "Bizitzaren Aingerua" eta "Heriotzaren Aingerua", Vicente Larrea eskultorearen lanak biak.

Mende honetako 30eko hamarkada inguruan eraikitako eliza. Garai horretarako, estilo modernoa du. Fatxada nagusian arku zorrotz handi bat du, eta sartzeko arkupe bat, hiru arku beheratuz; hauen artean, bereizgarri gisa-edo, pinakulu neogotikoak daude. Oinplano karratuko dorre bat atxikita du, honek ere pinakulu neogotikoak dituela erremate. Elizaren hormak estaltzeko erabili den materialak sinpletasun dotorea ematen dio, eta barnealdean ere sinpletasun horixe nagusitzen da, lerro zuzenen bidez arte efektu paregabea lortuz inondik ere.

Oinplano angeluzuzeneko tenplua, bi isurialdeko teilatua duena, eta bistako harri-hormaz egina, tenpluko oinetan kokatua izan ezik, ezen harri-hormaz eta adreiluz egina dago. Albo batean arkupea dugu, zurezko egitura batez egina, eta pilastra batzuk dituena euskarri. Albo honexetan dago sarrera, dobela-ate batez zertua. Barnealdean hiru nabe dira, alde banatan hiru pilastrako bi ilara direla. Epistolan bost bao ditu. Kanpadorretxo bat ere badu.

Testu prestatzen ari gara.

1865etik aurrera eraikia, fatxada nagusia XIX. mendearen 60ko hamarkadan sortu zuten bezalaxe mantenduz zen bere zaharberritze lanetan. Estilo neoklasikokoa, azpimarratzeko ere bere Batzar Aretoa, etorkizuneko ukitu nabarmena emanez.

Eraikinak berak oin angeluzuzena du, lau isurialdeko estalkiaz. Behe-atal arkupedun bat ere badu. Ganbara parean, fatxadaren erdi-erdian kokaturik, herriko armarriaren erreprodukzio bat dauka. Gainera, erantsi berdin-berdinak ditu alde banatan; behe-atal bat ere badu, erdikoaren altuera berdinekoa, arku karpanel handi batez eratua, eta goi-atal bat ere bai, elkarren segidako hiru bao dinteldunez osatua.

Garai batean Plaza Berria esaten ziotenak, hiru etxe ilarak, errepideak eta inguratzen duen laugarren etxe ilara batek (honexek ematen dio, gainera, zabaltasun ukitua) eratutako espazio karratuak itxuratua. Zumarragako herri arkitekturaren alerik bikainenetakoa da, zalantzarik gabe.

"Non ote dago enparantza honen herria?" esan omen zuten soldadu karlista nafarrek gerra zibilean herri hau hartu zutenean; izan ere, enparantza honetan behin eta berriz entzundakoa omen da esaldi hori.

Gainontzean, enparantza inguratzen duten lau etxe ilaretatik hiru XIX. mendearen bigarren herenekoak dira, laugarren alboa 1954an itxi baitzen, behin betiko. Hala dio etxearen horman idatzitakoak. Enparantzaren erdi-erdian, Migel Lopez de Legazpiri eskainitako estatua dago. Larunbatero, bertan merkatu edo feria nagusia egiten da.